Yazar: 
Yazının Gelişimi ve Kitap
Hepimizin bildiği gibi medeniyetin temel taşları tarım devrimi ve yerleşik hayata geçiştir. Medeniyet, doğuşunun ilk zamanlarından günümüze kadar birçok kez değişim geçirmiş ve şu anki formuna ulaşmıştır. Peki bu süreçte yazının ve kitabın yeri nedir?
Bilgi Kaynağı Olarak Yazı
Bilginin ve deneyimlerin aktarılarak paylaşılmasını sağlayan kilit nokta iletişimdir. İletişimin en yalın hali olan sözlü iletişim, yazılı iletişimin değişebilir olması nedeniyle bilginin aktarılması adına uygun bir araç olmayı başaramamış aksine insanlığın bugünkü gelişmişlik düzeyini ve teknolojik ilerlemesinin temeli yazının icadıyla mümkün kılınmıştır.
Yazının gelişimine örnek olarak A Harfinin zaman içindeki evrimi
İnsanlık yazıya çok şey borçludur. Bilginin geliştirilmesi, biriktirilmesi, aktarılması ve yayılması yazıyla mümkün kılınmıştır. Örneğin ilk olarak tahıl üretiminin kaydedilmesi, işçi haklarının belirlenmesi ve kayıtların tutulması için kullanılan yazı Sümerler’den Mezopotamya’ya ve orta çağ medeniyetlerine kalan en önemli miraslardan biridir.
İlk yazı örneği: Çivi yazısı
Filozof Sokrates ve öğrencisi Platon gibi büyük düşünürlerin yazıyı ve yazı kullanımını reddetmesi de ilgi çekicidir. Sokrates buna sebep olarak yazıyı öğrenmenin insan hafızasını körelttiği ve insanı unutmaya sürüklediği çünkü yazıyla beraber insanların nesneleri kendi içlerinden değil dış uzaydan ve yabancı işaretlerden öğrenmeye başladığı iddiasını öne sürer.
Sokrates’in ve Platon’un beraber tasviri
Yazının; düşüncenin gözle görülür, elle tutulur, somutlaşmış bir biçimi olmasının faydaları sayılamayacak kadar çoktur:
- Anıların, olayların ve düşüncülerin kalıcılığı ile sonraki nesillere aktarılabilmesi,
- Bilgilerin toplumlar arası paylaşılabilmesi,
- Eğitim sisteminde köklü değişikliğe gidilmesi,
- İfade etmede yaşanan zorlukların ve yanlış anlaşılmaların azalması,
- Bilginin ve elde edilen bulguların uzun süre muhafaza edilebilmesi.
Yazının en etkin ve yaygın kullanım alanı olan kitap ise tarih boyunca bu aktarımda yazının yanında kendine önemli bir yer edinmiştir. (Yedikıta Dergisi, 2017).
Kitabın Oluşumu ve Kağıt
Kitabın gelişimine bakıldığında köklerinin Antik Çağ’a kadar uzandığı ve ilk zamanlardan günümüze kadar çeşitli düzeylerde evrim geçirdiği görülür. Antik Çağ’da yazı; ağaç kabukları ve yaprakları, kil tabletler, kil kaplar, taşlar, kemikler, hayvan kabukları ve organları, papirüs, parşömen ve son olarak kağıt gibi çeşitli malzemeler üzerine yazılıyordu.
Parşömen örneği
Yazı yazılırken tarih boyunca kullanılan materyallerin bu denli çeşitlilik göstermesinde coğrafi, kültürel ve ekonomik faktörler etkili olduğu söylenebilir. Örneğin papirüs bitkisi Mısır’da ancak sınırlı ölçüde yetişebildiğinden kitaplar papirüsten yapılmış, Yunanistan’da papirüs ihracatı yasaklanmış bu da hayvan derisinden kitap yapılmasını mümkün kılmıştır.
Kitabın modern formunun doğuşuna sebep olan kağıt ise MS 1. yy.da Çin’de bulunmuştur. Kağıdın kısa sürede bu kadar popüler olmasının sebebi yazı yazmanın maliyetini düşürmesiyle yazma sürecini ve bilginin aktarımını kolaylaştırmasıdır.
Kağıt ilk olarak Çin’de bulunmuş olsa da daha çok Avrupa’daki gelişimlerin öncüsü olmuştur. Kağıt yapımı ilk olarak 751 yılı Talas Savaşı’nda Müslümanlar tarafından alınan Çinli rehinlerden öğrenilmiş daha sonra bu bilgi İspanya, Sicilya ve Hristiyan dünyasına Araplar aracılığıyla ulaştırılıp onlar tarafından benimsenmiş ve birçok icadın önünü açmıştır.
Modern Matbaanın Doğuşu
Kağıdın ardından gelen bir diğer önemli icat ise matbaadır. Günümüz modern matbaasının ve kitap basım tekniğinin temelini 1450 yılında Gutenberg hareketli harflerle baskı tekniğini geliştirerek atmıştır.
Johannes Gutenberg: Modern Matbaanın mucidi
Matbaanın icadı sayesinde çok sayıda kopyayı oldukça hızlı bir şekilde basmak mümkün hale gelmiş ve tipografi baskı tekniği kısa zamanda benimsenerek bambaşka bir iş kolu haline gelmiştir.
İlk modern matbaa örneklerinden birinin tasarımı
Dünyada matbaanın icadı birçok yeniliği beraberinde getirmiş ve insanlığın gelişimi üzerinde olumlu etkilerde bulunmuştur. Bunlardan bazıları şunlardır:
- Tipografi ile bilginin kaydı kolaylaşmış,
- Bilgi kaynakları çok sayıda ve kısa sürede basılabilir hale gelmiş,
- Bilgi kaynakları ucuzlamış,
- Okuma yazma bilmeyenlerin sayısı azalmış,
- Kitap ticareti gibi yeni araştırma alanları ortaya çıkmış ve
- Ciltçilik, yayıncılık uyanmış ve sonuç olarak halkın eğitim seviyesi yükselmiştir.
Modern matbaanın icadıyla birlikte dünyadaki kitap sayısı artmış, kitap koleksiyonlarının genişlemesi ve kütüphanelerin sayısı ile öneminde de artış gözlemlenmiştir.
Dünyanın en büyük kütüphanesi statüsüne sahip olan Britanya Kütüphanesi
Matbaa sayesinde 6. yüzyıldan bu yana kitap üretimi dünya çapında önemli ölçüde artmış ve kitaplar hem konu hem de içerik bakımından daha çeşitli hale gelmiştir. Kitap yayıncılığında ABD, Rusya, Japonya, İngiltere, Almanya ve Fransa gibi ülkeler ön sıralarda yer alsa da teknolojik gelişmelere rağmen Türkiye’nin yayıncı sayısında gelişmiş ülkelere kıyasla ciddi bir artış yaşanmamıştır.
Özetlemek gerekirse yazı ve kitap ilk zamanlardan günümüze kadar kültürel, siyasi, ekonomik ve coğrafi faktörlerden etkilenerek çeşitli biçimler alarak hala en önemli bilgi kaynağı olarak hayatımızda yerlerini korumaya devam etmektedir.
Kitabın ve yazının dijital platformu
Bu medeniyetin iki temel direği olan yazı ve kitap da bugün geri kalan her şey gibi teknolojiden nasibini almış ve dijital biçimine bürünmeye başlamıştır. Modern bilgi teknolojisi sayesinde ortaya çıkan e-kitaplar hem çevre dostu ve hem de daha ucuz bir seçenek olsa da basılı kitap yaşamını eskisi gibi sürdürmeye devam etmektedir.
Kaynakça
- B.Z., Ö., & M., T. (2011). 4. Kütüphane Haftası, Geçmişten Geleceğe Kitabın Serüveni. Vehbi Koç ve Ankara Araştırmaları Merkezi (s. 2-3). Ankara: VEKAM.
- Baudart, A., Chenet, F., Dumont, J. -P., Farago, F., Hadot, P., Jambet, C., Russ, J. (2021). Platon. A.Baudart içinde, Felsefe Tarihi: Kurucu Düşünceler (s. 39-70). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Coşkun, P. D. (tarih yok). Uygarlık Tarihi. Sosyoloji Lisans Programı. İstanbul, Türkiye: İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi.
- Dalkıran, Ö. (2013). Kitabın Tarihçesi. Türk Kütüphaneciliği, 201-213.
Wannart. (tarih yok). Gündem: Bundle. Bundle Web sitesi:
https://www.bundle.app/gundem/gecmisten-gunumuze-kitabin-tarihsel-gelisimi-675dd5a2-f268-47d3-b05b-5a5f3745a0b1 adresinden alındı - Yedikıta Dergisi. (2017). Kitabın Tarihi. Yedikıta.
