Çizgi Roman Endüstrisinin Kurtarıcısı: Grafik Roman Nedir?

Çizgi romancılara uğrarken popüler süper kahraman kitaplarına oldukça uzak bir köşede ufak raflara birer ikişer yerleştirilmiş eserler göze çarpar. Bunlar grafik romanlardır. Bu kitapları ilk kez okuyanların ise aklında bir soru belirir, “grafik roman nedir?”. Bu soruya yıllardır cevap aransa da çizgi romanla grafik roman arasında kesin bir ayrım yapmak pek mümkün değildir.

Çizgi romanın duraklama devrinin ardından bu endüstriyi yeniden ayağa kaldırdığını söyleyebileceğimiz grafik roman nedir? Gelin hep birlikte önce çizgi romanın kısa tarihini ardından grafik romanın ne olduğunu inceleyelim!

Çizgi Romanın Kısa Tarihi

Çizgi roman araştırmacıları çizgi roman tarihini mağara resimlerine kadar dayandırır. Ancak bildiğimiz formdaki çizgi roman konusunda araştırmacılar fikir ayrılığına düşer. Araştırmacıların bir bölümü 18. yüzyılda yayımlanmış olan William Hogarth imzalı “Fahişenin Yükselişi”ne dayandırırken (Gürdağarcık, 1985, s.66) diğer araştırmacılar ise James Swinnerton’ın Examiner gazetesi için çizdiği, “Little Bears and Tykes” adlı çizgi romanın, bu türün ilk örneği olduğunu savunur. Avrupa çizgi romanı için kabul gören ilk örnek ise Radolphe Töpffer’in Les Amours Monsieur Vieux-Bois eseridir (McCloud).

Radolphe Töpffer, Les Amours Monsieur Vieux-BoisBu eser ilk kez İsviçre’nin Cenevre kentinde yayımlanır. Radolphe Töpffer, alt-orta sınıfa hitap eden bu hikâyeyi arkadaşlarına oyalanmaları için çizer, fakat bu çizgi roman hızla popülerlik kazanır ve Londra ile New York’ta da okuyucu ile buluşur.

Araştırmacılar tarafından yaygın olarak kabul gören ilk çizgi roman örneğiyse 1896 yılında New York Journal’da basılan Richard Fenton Outcalt imzalı “The Yellow Kid” isimli bant karikatür serisidir. Yellow Kid isimli kel, dişlek, sarı giyinen bir çocuğun göçmenlerin sıklıkla yaşadığı bir mahallede başından geçen olayları konu alır. Serinin popülerleşmesinin ardından benzer bant karikatür serileri diğer gazetelerde de Funnies adı verilen sayfalarda yayımlanır.

Amerikan Çizgi Romanı

20. yüzyılın başlarından itibaren gazetelerin funnies köşelerinde yayımlanan karikatür ve çizgi seriler toplanarak dergi ve kitap formlarında basılmaya başlanır. Bir süre sonra gazetelerde çıkmış olan yayına hazır çizgi roman ve bant serilerinin tükenmesiyle birlikte bu dergi ve yayınlar için özgün çizgi roman serileri hazırlanır. Çizgi roman araştırmacıları Amerikan çizgi roman tarihini çağlara ayırarak inceler.

Altın Çağ (1930’lar – 1950’ler)

Amerikan çizgi romanlarının altın çağı, Superman’in ilk kez 1938’de “Action Comics“in #1’inde görünmesiyle başlar. Süper kahramanlar, süper güçler ve fantastik hikayeler bu dönemde popülerlik kazanır. Batman, Wonder Woman gibi karakterler de bu dönemde ortaya çıkar. Savaş yılları, çizgi romanların milliyetçi ve kahramanca temalarını vurgular.

Gümüş Çağ (1950’ler – 1960’lar)

1950’lerle birlikte, çizgi romanlar daha karmaşık hikayeler ve karakter gelişimleriyle dikkat çeker. Marvel Comics‘in kurulması, Spider-Man, X-Men ve Avengers gibi ikonik karakterlerin yaratılmasına öncülük eder. Bu dönemde anti-kahramanlar ve sosyal temalar da ön plana çıkar.

Bronz Çağ (1970’ler – 1980’ler)

Çizgi romanlar, siyasi ve sosyal değişimlere paralel olarak daha karmaşık ve gerçekçi hikayelere yönelir. Anti-kahramanların yükselişi devam eder ve Frank Miller’ın “The Dark Knight Returns” ve Alan Moore’un “Watchmen” gibi grafik romanları, bu endüstrinin edebi değerini artırır.

Modern Çağ (1990’lar – Günümüz)

Çizgi romanlar, medya ve teknolojideki ilerlemelerle birlikte popüler kültürde daha fazla yer bulur. Hollywood, süper kahraman filmleriyle çizgi roman karakterlerini geniş kitlelere tanıtır. Marvel ve DC Comics, çoklu evrenler ve devasa çaplı hikaye anlatılarıyla okuyucuları kendine çeker.

Amerika Dışı Coğrafyalarda Çizgi Roman

Doğu Avrupa Çizgi Romanı

Çizgi roman Doğu Avrupa’da oldukça popüler olsa da bu gücünü 20. Yüzyılın ikinci yarısına taşıyamaz (Uralcan, 2011). Macaristan’da képregény şeklinde adlandırılan çizgi roman 19. Yüzyılın sonlarından itibaren gazete ve dergilerde yayımlanan karikatürler ile ortaya çıkar. I. Dünya Savaşına kadar olan dönemde Macar çizgi romanının erken örnekleri verilir. II. Dünya Savaşında Macaristan’ın Almanya hakimiyetine girmesiyle gücünü yitirir ve savaş döneminde yalnızca Yahudi karşıtı ve Alman yanlısı çizgi romana karşı çıkılmaz (Uralcan, 2011).

Fumetti ve İtalyan Çizgi Romanı

Kökeni 19. Yüzyılın ilk yarısının sonlarına dayanan Fumetti’nin ilk örnekleri 1908 yılında haftalık olarak çıkan Corriere dei Piccoli’de verilir. Fumetti ismi, İtalyanca’da duman anlamını taşıyan “fumetto” sözcüğünden alır. Fumettinin ortaya çıkışı ile birçok Amerikan çizgi romanı dil ve çizim olarak İtalya ve İtalyancaya uyarlanır. Corriere dei Piccoli dergisindeki hikâyeler Kübizm, Dadaizm gibi sanat akımları ile zenginleştirilir.

Franko-Belçika Çizgi Romanı

Fransa, Belçika ve İsviçre’de ortaya çıkan Franko-Belçika çizgi roman ekolünün tarihi Radolphe Töpffer’in Les Amours Monsieur Vieux-Bois’ne dayanır. 20. yüzyılın başlarından itibaren çizgi roman Fransızca konuşulan ülkelerde gazete köşelerindeki yerini bağımsız ve özgün çizgi roman yayınlarına bırakır. 20. yüzyılın ilk yarısında Belçika’da yayımlanan Spirou (1938), Tintin (1946) isimli haftalık dergiler ve 20. Yüzyılın ikinci yarısında Fransa’da yayımlanan Pilote dergisi en çok bilinen Franko-Belçika çizgi roman dergileridir.

Çizgi Roman Sansürü

1954 yılında psikiyatrist Frederic Wertham’ın “Seduction of the Innocent” adlı kitabının yayımlanmasıyla birlikte, çizgi romanlar şiddet, suç ve cinsellikle suçlanarak toplumsal bir endişe yaratılmıştı. Wertham’ın iddiaları, özellikle ebeveynler ve öğretmenler arasında geniş bir yankı bulur, bu da çizgi romanlara yönelik bir sansür hareketinin başlamasına neden olur.

1950’li yıllardan 1980’li yıllara kadar süren sansür dönemi, çizgi roman endüstrisinde önemli değişimlere neden olur. CCA’nın oluşturduğu kurallar, çizgi romanlarda yer alan içerikleri sınırlar. Kimi yazarlar bu durumun çizgi roman üreticilerinin üretimlerine ket vurduğunu belirtirken CCA taraftarı isimler ise çizgi romanın ancak bu şekilde denetlenip düzenlenebileceğini savunur.

Comics Code ve Çizgi Romanda Kan Kaybı

Comics Code ile birlikte Amerika çizgi roman endüstrisinde büyük bir düşüş yaşanır. Bu düşüş fikir, eser ve tiraj düşüşü olarak izlenebilir. Ortaya konan yayınların Comics Code’a göre düzenlenmesi okuyucunun çizgi romana bakışını değiştirir. CCA’nın dönemin yayıncılarını maruz bıraktığı kurallar yetişkin okuyucuyu çizgi romandan uzaklaştırır ve bu yayınların “çocuk kitapları” olarak algılanmasına sebep olur.

Okur profili değişen ana akım çizgi roman yaşadığı tiraj kaybına rağmen yayın hayatına devam eder. Yayınlar eskiye oranla şiddet, vahşet ve gerçekçilikten uzaklaşır. Tam da böyle bir dönemde bağımsız çizgi roman ortaya çıkar.

Bağımsız Çizgi Roman

Amerika’da yaşanan çizgi roman sansürü, özellikle bağımsız çizgi roman sanatçıları ve yazarları için zorlayıcı bir dönem olarak öne çıkar. Comics Code Authority (CCA) tarafından getirilen kısıtlamalar, endüstrinin genel yapısını etkilese de bağımsız çizgi romanlar, bu sınırlamalara karşı çıkarak kendi özgün yolunu bulmaya çalışır.

Bağımsız sanatçılar, CCA’nın belirlediği kısıtlamalara uymadan daha cesur,  tür ve yapı bakımından çeşitli içerikler üretmeye başlar. Sansürün yoğun olduğu ana akım çizgi romanlardan farklı olarak bağımsız çizgi romanlar; alternatif bakış açıları, derin karakter gelişimi ve daha gerçekçi temalarla dikkat çeker.

CCA’nın özellikle şiddet, suç, cinsellik ve dini konulara getirdiği yasaklamalar, bağımsız çizgi roman yaratıcılarını daha çeşitli ve özgün konulara yönlendirir. Bu dönemde, bağımsız çizgi romanlar, toplumsal eleştiriler, politik mesajlar ve karmaşık karakter ilişkileri gibi konuları işleyerek kendi izleyici kitlesini oluşturur.

Grafik Roman Nedir?

Grafik roman, geleneksel metinleştirmenin ötesine geçerek, karmaşık hikayeleri görsel ve yazılı anlatının birleşimiyle ifade eden özgün bir edebi formu temsil eder. Bu sanat formu, çizimlerin, resimlerin ve metinlerin birbirine entegre edildiği uzun metrajlı bir hikaye anlatımı sunarak, edebiyat ve görsel sanatların çarpıcı bir birleşimini ortaya koyar.

Grafik romanlar, genellikle bütünlük arz eden bir eserin parçalarını içerir; bu parçalar, görsel ögelerin metinle entegre edildiği panellerden oluşur. Karakter tasarımları, arkaplanlar ve diyalog balonları, her bir sayfa üzerinde hikayenin akışını yönlendiren önemli unsurlardır. Metin, görsel anlatı ile bütünleşir ve karakterlerin düşünceleri, duyguları ve diyalogları, çizimlerle desteklenir.

Grafik romanların öne çıkan özelliği, genellikle karmaşık konuları ve derin duygusal katmanları işleyebilmesidir. Bu form, sadece bir hikayeyi görsel olarak anlatmakla kalmaz, aynı zamanda okuyuculara derinlemesine karakter analizleri, atmosferik detaylar ve kültürel eleştiriler sunar.

 

Sınırlamalardan, sansürden bunalan ve çizgi romandan uzaklaşan okuyucu bir alternatif olarak grafik romana yönelir. Stereotiplerden uzak karakterlerin incelendiği grafik romanlar kimi zaman hayatın içinden durumları kimi zaman ise kafkaesk bakış açısıyla olayları gözler önüne serer. Birey ve toplumun ana aksı oluşturduğu grafik romanlar bir kahramanlık öyküsünden ziyade basit olanın maceralarını da anlatır. Tüm bunların yanı sıra grafik romanın  konu yelpazesi çizgi romana göre daha geniştir.

Grafik romanlar geniş bir tür yelpazesine yayılabilmektedir. Bilim kurgudan biyografiye, suç hikayelerinden fantastik dünyalara kadar birçok farklı konuyu ele alabilirler. Bu çeşitlilik, grafik romanların geniş bir kitle tarafından okunmasını sağlar.

Sonuç olarak, grafik romanlar, yazılı ve görsel sanatların kusursuz bir birleşimi olarak tanımlanabilir. Bu sanat formu, hem edebi hem de sanatsal bir değere sahiptir, çünkü metin ve çizimler, okuyuculara zengin, çok boyutlu ve derin bir hikaye anlatımı sunma potansiyeli taşır.

Grafik Romanın Popülerlik Kazanması

Grafik romanlar, geçmişte basit bir çocuk edebiyatı olarak değerlendirilen çizgi romanların sınırlarını zorlayarak, edebi ve görsel sanatların birleşimini sunarak popülerlik kazanır. Bağımsız yayıncıların baskıya sunduğu bu yayınlar genellikle çizgi romanın aksine fasikül olarak değil cilt halinde yayına sunulur.

Grafik romanların popülerlik kazanmasıyla birlikte CCA’nın baskısıyla gerileyen çizgi roman endüstrisi yeniden bir rahatlama alanı bulmuş olur. Eski comiclerin yenilenerek piyasaya sunulması ve farklı bakış açılarıyla kahramanların daha önce gösterilmeyen özelliklerinin de incelenmeye başlanmasıyla çizgi roman satışlarında yeniden bir yükseliş görülür.

Bu yükseliş ile birlikte grafik roman sanatçıları ana akım comic stüdyoları bünyesinde çalışmaya başlar. Kahramanların karanlık yüzlerinin irdelendiği ve anti-kahraman hikayelerinin de yansıtıldığı yayınlar bu endüstrinin sinemadaki varlığına da zemin hazırlar.

Grafik romanın comic endüstrisine edebi bir derinlik kazandırması, ortaya konan eserlerde çeşitlilik ve derinliğin artırılması bu yayınları TV ve sinema dünyasına taşır. Grafik romanlar bu endüstriyi yalnızca basılı yayıncılıkla kurtarmakla kalmaz aynı zamanda çizgi romanın beyaz perdedeki görünümünü de değiştirir. Derinlik kazanmış kahramanlar, anti-kahramanlar, sanatsal renk ve görsellerin kullanıldığı yeni film uyarlamaları ile bu hayali dünyanın alıcı sayısı artar.

Sonuç

Sonuç olarak, grafik romanın çizgi roman endüstrisine getirdiği çeşitlilik, derinlik ve edebi değer bu sanat formunu sadece popüler kültürde değil, aynı zamanda edebiyat dünyasında da saygın bir yer edinmesine katkıda bulunur. Bağımsız yayıncılığın yükselmesi ise çizgi roman endüstrisinin çeşitlenmesine olanak tanır.

Gelecekte, grafik romanlar aracılığıyla anlatılan çeşitli hikayeler ve farklı bakış açıları, çizgi roman dünyasının canlılığını ve sürekliliğini sağlamaya devam edecek gibi görünüyor. Bu nedenle, grafik romanlar, çizgi roman endüstrisine yeni bir soluk getirerek onu daha çeşitli, derin ve kapsamlı bir hale getirmiş ve bu sanat formunu sadece geçmişin değil, aynı zamanda geleceğin de önemli bir parçası haline getirir.

 

---

Kaynakça:

• Gürdağarcık, S. (1985). Çizgi romanın öyküsü. Gösteri, 61, 66-68.
• Alsaç, Ü. (1994). Türkiye’ de Karikatür, Çizgi Roman ve Çizgi Film. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eisner, W. (1990). Comics and Sequential Art . New York City: Poorhouse Press.
• McCloud, S. (2001). Understanding Comics: The Invisible Art . New York City: William Morrow Paperbacks.
• Uçmak, A. (2014). Grafik Anlatım Diliyle Farklılık Gösteren Grafik Romanlardan Sandman ve Kabukı. Sanat – Tasarım Dergisi, 1(1), 23-30.
• Bezci, Ş. (2015). MAUS: Grafik Roman ve Edebiyat. Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 55(2), 251-270.
• Yıldız, A. F. (2023). Kişisel Notlar.