Bertolt Brecht: Üretici Bir Yazar

Bertolt Brecht; tiyatro, radyo ve benzeri araçların birer iletişim aracına dönüşmesini savunan, salt kurgu, hayal ve sanatsal işlev güden ürünler yerine bu araçların toplumu hedef almasını ve toplumu harekete geçirmesi gerektiğine inanan bir yazardır.

İlk dönemlerinde nihilist bir perspektife sahiptir. Materyalist kuram temelli eleştirel kuram yazarı Brecht, “Gece Trampet Çalmak” ve “Şehirlerin Çalılığında” gibi ilk eserlerinde nihilist bir yönelim ile toplumu incelemiştir. Daha sonra izleyicinin, okuyucunun düşünce gücüne odaklanmaya karar vermiştir. Düşünce gücünü geliştirmek amacıyla <epik tiyatro> üzerinde yoğunlaşmıştır ve bugün epik tiyatro denildiğinde akla gelen ilk isimlerdendir.

Brecht epik tiyatro ile, seyirciyi tiyatro oyununa katmayı amaçlamıştır. Onları oyuna ve pek tabi diyaloglara dahil etmiştir. Ona göre bu dramlar “devrimci toplumsal pratik için aydınlanmanın aracı”dır¹. “Epik tiyatronun çıkış noktası alımlayıcı-verici arasındaki ilişkileri temelden değiştirme çabasıdır. Bu tiyatronun izleyicisi için sahne “dünyayı simgeleyen dekorlar” (diğer bir deyişle büyülü bir alan) değil, kullanışlı bir sergi alanı, sahnesi içinse izleyici hipnotize edilmiş denekler yığını değil, talepleri karşılanması gereken ilgili kişiler topluluğudur.” ²

Sahne hala yüksektedir, ama şimdi dipsiz bir uçurumdan yükselmez: bir kürsü haline gelmiştir.

Bertolt Brecht, epik tiyatro kavramını, radyoya yansıtmayı önermiştir. Epik dramanın öğretici karakteri, radyo için pratikte yararlı olacaktır çünkü radyo, tiyatroyu yorumlayabilme, tamamlayabilme ve propagandanın yeni türlerini geliştirme potansiyeline sahiptir. Bu sebeple Brecht, eski operaya, Shakespeare türü dramaya ve burjuvaziye hitap eden eserlere karşı çıkmıştır.

 

EPİK TİYATRONUN RADYOYA UYARLANMASI

Radyo “öngörülmemiş ve ısmarlanmamış” bir icattır. Bu sebeple toplum radyoyu anlamak için yeterli olgunluğa sahip değildir. Teknoloji bazlı gelişmeler yaşanmıştır. Bunlardan biri de radyodur. Kamuoyu bu icadı hiç beklememiştir bundan dolayı radyo, belirli bir kamuoyunun oluşmasını beklemiştir. Bir gereksinim sebebiyle icat edilmediği için toplum radyo ile ne yapması gerektiğini bilememiştir. Aynı şekilde radyo üreticileri de ne sunulabileceğini bilememiştir.

Brecht radyoyu tek yönlü bir iletim aracı olarak değil aksine bir “iletişim” aracı ve insanların kendilerini açıklayabileceği bir ortam olarak tasarlamıştır. Ona göre radyoyla sadece aktarım yapılmamalı, bunun yanında alımlayıcılar etkin, aktif tüketicilere dönüştürülmelidir. Radyo, izleyicisinin kendi sesini ileteceği bir adres olmalıdır. Alımlayıcı yalnızca verileni alımlamamalı bunun yanında analizler gerçekleştirmeli, sürece üretici olarak katılmalı, gönderici ve alıcı arasında alışveriş olmalı (iletişimin gereklerinden) ve tartışmada bulunabilmelidir. Böylece toplum yeni düşüncelere yönelebilir.

“Radyo dekoratif karakterini aşarak, yeni bir toplumsal alan yaratmalıdır.”³  Kendini dinleyici ile özdeşleştirmelidir ve dinleyicinin kendini bulmasını sağlamalıdır. Bu şekilde dinleyiciyi etkin pozisyona getirerek örgütlenmesi sağlanmalıdır. Radyo, kamusal yaşamı düşünebilecek büyük bir iletişim aracı, <dev bir kanal> sistemine dönüşmelidir.

Peki radyo neden bir iletişim aracı olamamıştır? Bu sorunun yanıtı ise dönemin siyasal, ekonomik ve toplumsal sistemi ile alakalıdır. O dönemde radyo, yalnızca bir propaganda aracı olarak görülmektedir. Brecht ise radyonun bir demokratikleşme aracına dönüşmesi gerektiğini savunmuştur.

Radyonun ontolojik yapısı itibariyle devrimci bir çekirdeği vardır. Geniş toplumsal kesimlere erişebilirliği ile radyo bireylerin “eşitlik” kavramını algılaması için önemli bir rol üstlenir.

 

---

KAYNAKÇA

1. Prof. Dr. Füsun Alver’in Ders Notları.
2. Alver, Füsun (2011). “Eleştirel Kuram Perspektifinden İlk Etkin Alımlayıcı Çalışmaları ve Medya Pedagojisi Çalışmalarına Etkisi.” Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları. No:15. Antalya. s.49-71.
3. Benjamin, Walter (1984). Brecht’i Anlamak. Münih, Metis Yayınları. İSTANBUL.